તા. ૨૫મી ઑક્ટોબરની વીશેષ સભાનો અહેવાલ. – જુગલકીશોર
આજે ફરી એક વાર વલદાજીની ‘હોટલ સફર ઇન’ કે જેના ડાયરેક્ટર તરીકે તેમના દ્વીતીય પુત્ર અકબરભાઈ છે ત્યાં વેબગુર્જરીના યજમાનત્વ નીચે અમે સૌ મળ્યા. આજની સભા અનેક રીતે જુદા પ્રકારની હતી. થોડી ઉતાવળે આ કાર્યક્રમ ગોઠવાયેલો એટલે હાજર સભ્યસંખ્યા વીશે બહુ આશા નહોતી. પણ ફોન ઉપર જે પ્રતીભાવો વલીભાઈને મળેલા એણે કરીને અમે ઉત્સાહીત હતા.
આગળના દીવસે કૅપ્ટન શ્રી નરેન્દ્રભાઈ વલીભાઈ સાથે રહીને કેટલીય નવાજુની વાતોનું આદાનપ્રદાન કરી ચુકેલા. વર્ષો પછી દેશ, પ્રદેશ અને અમદાવાદની ભુમીને વહાલ કરવાનું માહાત્મ્ય કંઈ ઓર જ હોય. ને એવું જ માહાત્મ્ય સૌને મળીને ભાષાસાહીત્ય ને કંઈ કેટલાય વીષયોની ચર્ચા કરવાનું હોય છે. આ વાતની સાબીતી ખરે જ બીજા દીવસની સંધ્યાએ અમને સૌને મળી ! કહ્યું ને કે આ વખતની સભા કંઈ જુદી જ હતી.
ક્યારેક કાં તો ભુલી જવાને કારણે સભાઓમાં ગેરહાજર રહેવાનું મારે બનતું હોય છે પરંતુ જો ભુલી ન જવાયું તો તો સૌથી પહેલાં પહોંચવાનું – અપના ઉસુલમાં આવતું છે. ને એમ વલદાની હોટેલ ઈન પર સૌથી પહેલાં પહોંચીને મેં વલીભાઈને જ આવકારવાનું માણ્યું હતું.
પછી તો ખબર પડી કે કૅપ્ટન હોટેલમાં જ ઉતર્યા હોઈ હાજર જ છે તેથી ત્રીજે માળે એમની થ્રી–નોટ–થ્રી નંબરની રુમમાં અમે પહોંચી ગયા ! સભા માટે પુરતી બેઠકની સરસ મજાની એસીવાળી રુમમાં એમને – વર્ષો પછી – મળવાનું બન્યું ત્યારે ભેટી પડવા સીવાય બીજો કોઈ શીરસ્તો કયો હોય ?! એક દેશસેવક સૈનીક–કૅપ્ટનના ધબકારા આપણા જેવા ઘરકુકડી માણુસ સાથે ક્યાંથી મૅચ થાય એમ વીચારીએ વીચારીયે ત્યાં તો હૈયાએ નેટ–વેગુ–સાહીત્ય–ઈમેઈલો વગેરેના સંબંધે એવા તો ધબકાર આપ્યા કે બે હૈયાં વચાળે ધબકાર જાણે એક જ હતો !!
પછી આવ્યા શ્રી હરીશભાઈ દવે. એમનું વ્યક્તીત્વ પણ, અલપઝલપ થતા રહેતા ફોનીય સંપર્કો છતાં, ઘણા લાંબા સમયે ‘સમક્ષ’ થયું. વેગુ પર ગુજરાતના ઈતીહાસને અતી સંક્ષેપમાં પણ રસપ્રચુર બનાવીને મુકનારા શ્રી દવે માહીતીઓનો ખજાનો ધરાવે છે. અનેક વીષયોની નાનીમોટી, ઝીણીઝીણી કેટલીય સામગ્રી એમની પાસે સંગ્રહાયલી પડી છે. સભામાં તો એમાંની કેટલીક મેળવી શકાઈ, બાકી તો, વેગુ પર એ બધું ક્યારેક તો વરસશે જ એ આશા અસ્થાને નથી.
આ વખતે એક સાવ અલગ વ્યક્તીત્વનોય પરીચય થયો આ સભામાં. વલીભાઈએ પરશુરામભાઈ પટેલનો પરીચય કરાવ્યો. ગીત–સંગીત–કથાવાર્તા–લોકસાહીત્યના પીરસનારા એવા પરશુરામભાઈ આપણી સભાઓમાં પ્રથમ વાર જ આવ્યા હતા.
પણ સભાને એક નવું પરીમાણ આપનારા રજનીભાઈ પંડ્યાનું આવવું તો અમારા સૌ માટે આજની સભાની સફળતા માટેનું કારણ બની રહ્યું. આજ સુધીની કેટલીય સભાઓમાં આવી ચુકેલા રજનીભાઈ આજે તો અમને વેબગુર્જરી લેખક પરીવારના સભ્યરુપેપણ દેખાયા એનોય આનંદ વીશેષ હતો ! તેમની સાથે સુશ્રી પૂજા મલકાણ પણ હતાં. તેમણે સભાની ચર્ચાઓમાં કંઈ કેટલીય ખુટતી માહીતી–કડી ગોઠવવામાં મદદ કરી.
ત્યાર બાદ આવ્યા કોર્ટના પૂર્વ ન્યાયાધીશ શ્રી પ્રફુલ્લભાઈ દવે. આ પહેલાં લગભગ બધી જ સભાઓમાં હાજરી આપનારા તેઓ વીચારસભર અને વીશેષ બાનીમાં કાવ્યો રજુ કરનારા સર્જક છે. જરુર કરતાં એક શબ્દ પણ વધુ ન બોલનારા દવેસાહેબ સૌ વક્તાઓ માટે બહુશ્રુત શ્રોતા છે. તેમની રચનાઓ વીચારતાં કરી મુકે તેવી હોય છે.
અને પછી, લગભગ શરુ થઈ રહેલી સભામાં આવ્યા આજની સભાના કવી – આપણા માનીતા ને ચચ્ચાર (હવે તો પાંચ) ઍવોર્ડ મેળવી ચુકેલા શ્રી અનીલ ચાવડા. ઍવોર્ડોથી ઉંચા ચાલતા ને ક્યારેક ઍવોર્ડો પાછા આપીને પ્રકાશમાં રહેવા મથતા કેટલાય મહાનુભાવોની સરખામણીએ ઉત્તમ કાવ્યો ને આટઆટલા ઍવોર્ડો મેળવી ચુક્યા પછી પણ સાવ સહજ એવી નમ્રતા ધરાવતા શ્રી અનીલભાઈ નેટ પરના કાવ્યજગતની શોભા છે. તેઓએ જે ભક્તીભાવથી શ્રી રજનીકાન્તભાઈને વંદન કર્યાં તે તેમના બન્નેનો પરીચય અપાવનારું દૃષ્ય હતું.
*************
સભાની શરુઆત તદ્દન અનૌપચારીક રીતે થઈ. વેગુ પર મુકાયેલા ગુજરાતના ઈતીહાસ વીશયક લખાણોની વાતથી ચર્ચા આરંભાઈ.
ગુજરાતનો ઈતીહાસ અને એનાં પરનાં લખાણોની ચર્ચામાં સર્વશ્રી હરીશભાઈ, નરેન્દ્રભાઈ, વલીભાઈ તથા રજનીભાઈ જોડાયા. પરશુરામભાઈએ પોતે વીદેશોમાં આપેલા કાર્યક્રમોની વાત કરી. તેના પરથી લોકસાહીત્ય, તેના મરમ અને લોકોના કંઠે સચવાયેલું સાહીત્ય કેટલું બળુંકું ને અસરકારક હોય છે તેની વાતો થઈ. લોક અને સાહીત્ય બન્ને શબ્દો કેમ મૅચ નથી થતા તેનો ઉલ્લેખ જુગલભાઈએ શ્રી કનુભાઈ જાનીનો સંદર્ભ આપીને કર્યો. લોકસાહીત્યના સર્જનગાળા વખતે મુદ્રણકલા નહોતી ને સર્જનો કંઠોપકંઠ વહેતાં ને સચવાતાં. સાહીત્યની સાચવણ વાણી મારફતે થતી તેથી “લોક વાંગ્મય” શબ્દ કનુભાઈએ પ્રચલીત કર્યાની વાત તેમણે કહી.
આ દરમીયાન વાર્તા વીષયક વાત નીકળતાં શ્રી રજનીભાઈએ બે વાત મુકી. કુમાર સામયીકે તેના તંત્રીશ્રી બચુભાઈ રાવતના સક્રીય રસથી અનેક કવીઓને કાવ્યો લખતાં કરીને ગુજરાતમાં ઉત્તમ કાવ્યોનો ફાલ આપ્યો તે જ રીતે, અનેક લેખકોને વાર્તાઓ લખતાં કરવાનું શ્રેય શ્રી અશોક હર્ષને ફાળે જવાની વાત રજનીભાઈએ કહી. તેમણે વધુ વીગતો આપતાં કહેલું કે, અશોક હર્ષ સંપાદિત ‘જનસત્તા’ કાર્યાલયનું વાર્તા માસિક ‘ચાંદની’. તેમણે પોતાના 1956થી 1982 સુધીના કાર્યકાળ દરમિયાન તે કાળે નવોદિત એવા અનેક વાર્તાકારોને વાર્તાની સમજણ આપીને તેમને ઉછેરવાનું અણમોલ કાર્ય કર્યું. જેમાંથી આગળ જતાં અનેક નામાંકિત વાર્તાકારો બન્યા, પોતે પણ તેમના હાથ નીચે શિક્ષણ પામ્યા હતા….અન્ય વાર્તામાસિકો તે પહેલાંના કાળના તે ‘કહાની’. તેમના સમકાલિન વાર્તામાસિકો ‘સવિતા’ અને તે પછીના કાળે સંદેશનું ‘સરવાણી”. વાર્તા પરત્વે વાચકોનું આકર્ષણ (કવિતા તરફના પ્રબળ ખેંચાણને કારણે) ઘટી જતાં વાર્તા માસિકો બંધપડ્યાં. આ વર્ષ શ્રી હર્ષની જન્મશતાબ્દીનું છે.
એ સમયે વાર્તાનાં સામયીકોની જે પકડ વાચકો પર હતી તેનાં વર્ણનો પણ સભામાં થયાં ને સૌ વાર્તારસમાં તણાયાં…..પરંતુ કુમારની વાત નીકળે ને કુમાર ચંદ્રક કેમ રહી જાય ? એ ચંદ્રકમાંના સોના કરતાંય કુમારનું ચંદ્રક સાથે જોડાયેલું નામ કેટલું મહત્ત્વનું છે તે ચર્ચાતાં રજનીભાઈને મળેલા એ ચંદ્રકની સાથે સાથે ચંદ્રક માટે ફાળો આપનારા મહાનુભાવોનેય સંભાર્યા.
ત્યાર બાદ સીધો જ સવાલ કરીને આજની સભાના મુખ્ય અતીથી કૅપ્ટન નરેન્દ્રભાઈને, તેમણે અંગ્રેજીમાં લખેલી બૃહદ કથા ‘પરીક્રમા’ વીશે વીગતે વાત કહેવા આગ્રહ થતાં તેમણે આ યુદ્ધકથા કઈ રીતે લખાઈ તેની વીગતે વાત કરી. આમેય “યુદ્ધસ્ય કથા રમ્યા !” એટલે કૅપ્ટનની કથા અંગેની કથામાં પણ સૌને ખુબ રસ પડ્યો.
એ રસને હજી વાગોળીએ વાગોળીએ ત્યાં તો સૌની ઘ્રાણેન્દ્રીયને ઝબકાવી ગયેલી નવતાડનાં સમોસાની સુગંધ “વાહ, શું ગંધ !” કહેવડાવતીક ને એના અનુગામી એવાં સાક્ષાત સમોસા–ચટણીનેય પ્રતીઅક્ષ (પ્રત્યક્ષ) કરી ગઈ ! સમોસા સાથે કેટલીક વાતોય – વધારાની ચટણી જાણે – અલપઝલપ ચાલી. ત્યાર પછી તો તીખા તમતમાટને શીત કરતો આઈસ્ક્રીમ પણ પીરસાયો. (કહેવાની ભાગ્યે જ જરુર રહે, કે આ બધી જ આગતા–સ્વાગતા ને શ્રીભરી મહેમાનગતીનું સં–ચાલકબળ એવા વલીભાઈ મુસા પરિવારના પ્રતિનિધિશ્રી અકબરભાઈ, હવે તો વેગુસભાઓના કાયમી યજમાન બની ગયા છે. વેગુની બધી સભાઓના સંયોજક–યજમાન જેમ વલીભાઈ હોય છે તેમ બધી જ સગવડો–સવલતોની ની:શુલ્ક વ્યવસ્થા માટેના યજમાન તેઓ છે. આ બધાંનો યશ કે એ માટેની આભારની લાગણીય તેઓ સ્વીકારવા રાજી નથી ! એમનું સૌજન્ય અમારી સભાઓને એક પરીમાણ આપે છે.)
વેબગુર્જરી નીમીત્તે આજનું મળવાનું હતું તેથી તો ખરું જ પણ આ સભામાંનાં બધાં વેગુના લેખકો પણ હતા એટલે એની પ્રગતી અને વર્તમાન પ્રવાહ પણ ચર્ચામાં આવ્યાં. કેટલાક ન આવી શકેલા લેખકો અને સુત્રધારોની ગેરહાજરી ખુંચ્યાનુંય અમે વાતમાં લીધું.
‘ગદ્યં ચ પદ્યં ચ’ એવું એક સુત્ર છે. સભામાં ચર્ચારુપ ગદ્ય પછી કાવ્યપઠન એટલે પદ્યાસ્વાદ. કાવ્યપઠનથી સભામાં એક મજાનું વાતાવરણ મળે છે. સૌએ શ્રી પ્રફુલ્લભાઈને વીનંતી કરતાં તેમણે એક લઘુ રચના પેશ કરી –
ચાલો ‘મોટા મોટા’ રમીએ.
સાવ ભલે ને ખોટા રમીએ…..ચાલો૦
આ છલનાના કે મૃગજળના
ખાનાં કરી લખોટા રમીએ……ચાલો૦
ખાલીપાનો રાજીપો લઈ
હાથ લઈ પરપોટા રમીએ….ચાલો૦
રોલ વિનાનો કૅમેરા લઈ,
ચાલો પાડી ફોટા રમીએ…..ચાલો૦
જીવવાનું છે જીવવા માટે,
આપણે ‘ખોટા ખોટા’ રમીએ…..ચાલો૦
નાનાં બાળકોની અનેક રમતોને મોટાંઓની ‘રમત’માં ફેરવી દેતી આ રચના સૌને સ્પર્શી ગઈ.
ત્યાર બાદ વારો આવ્યો કવીશ્રી અનિલ ચાવડાનો. એમણે મજાની ટુંકી રચના આ પ્રગટ કરી –
સંપ માટીએ કર્યો તો ઈંટ થઈ,
ઈંટનું ટોળું મળ્યું તો ભીંત થઈ.
કાન તો કાપી લીધા’તા ભીંતના,
તો પછી આ વાત ક્યાંથી લીક થઈ?
હું કળી માફક જરા ઊઘડી ગયો,
એટલામાં પણ તને તકલીફ થઈ?
આંસુનો સર્વે કર્યો તો જાણ્યું કે-
આંખમાં વસ્તી વધારે ગીચ થઈ.
કેટલું સારું છે ઊડતા પંખીને,
કોઈ ચિંતા નહિ કઈ તારીખ થઈ?
આ પછી જુગલભાઈએ ત્રણ રચનાઓ મુકી. અહીં તેમાંની એક –
પુત્રને હીંચકાવતાં :
ધીમે ધીમે હાલરડાતા
આ હીંચકાની હેઠ,
ટપકતા મુતરના રેલાની
એ
સડકે સડકે
હું ચાલ્યો….
મઘમઘબાળોતીયું આ મહેંકે-
એની ગંધ ઓઢીને
ચાલ્યો…
કડાંના કીચુડાટનો
શમણે લઈને ભાર,
ઝીણા ઘુઘરીયાળા રવને મારગ
ચાલ્યો..
ઘોડીયે બેઠેલો આ પોપટ
મારાં વર્ષો
લઈને પાંખે એની
ફડ ફડ ઊડી જાય…
મારાં અંગ
ઉઘાડાં કરી,
ઘોડિયે પગ ઉલાળતો કરી મુકીને
હવે –
‘મને’
આ કોણ હીંચોળે ?!
ને ત્યાર બાદ વલીભાઈએ એક હળવી રચના હળવે હળવે પ્રગટાવી હતી –
‘હવે ઊઠશો કે?’(અછાંદસ)
‘હવે ઊઠશો કે?’
ભરનિદ્રાએ હલબલી ઊઠ્યો શ્રીમતી ગર્જને!
’ધરતીકંપ થયો શું?’
’ના, ધરતી ફાટી નથી! ગઈ રાતનું દૂધ ફાટ્યું!’
’તો?’
’તો…શું વળી?ભાગો શેરીનાકે લઈ તપેલી,
લાવી દ્યો દૂધ અડધો લીટર’
‘તપેલી નાની લાવ્યા, સાહેબ,
દઉં ચારસો મિલિલીટર?’
ધનજી દૂધવાળો બોલ્યો.
’ના, ભાઈ, ના
હૂકમ તેણીનો નહિ ઊથાપું.’
’પણ, છલકાશે!’
’ભલે છલકતું, દઈ દે પૂરું તું તારે!’
વાત ખરી પડી, દૂધ છલકતું પ્રત્યેક ડગલે.
’છલકો મા બચુ છલકો મા, મોંઘેરાં તમે!’ વીનવું હું.
પણ, ના માને એ લગીરે!
હવે સહેજ મોટા અવાજે વદું હું,
’ખરીદ્યું તને ચાલીસના ભાવે, મફતિયું નથી તું!’
કોઈ અસર નહિ, એ તો બસ મક્કમ હતું છલકવા!
હવે ક્રોધ મુજ ચરમ સીમાએ અને તાડુકી ઊઠ્યો,
’ક્યારનો વીનવું, છલકો મત, છલકો મત, તોય તું છલકે!
તો લ્યો ફિર છલકો!’ કહી છલકાવ્યું એને,
બંને હાથોએ તપેલી હલાવી,
જાણે થયો મુજ હસ્તે કંપ!
દુધની તપેલી તો છલકી પણ સભાએ સૌનાં હૃદય–મન પણ છલકાવી દીધાં….ને એમ સૌ એકબીજાને સ્નેહપુર્વક ભેટતાં રહીને છલકતા હૈયે ઉભા થયા !
પણ તે પહેલાં ખાસ તો આ સભાનું યજમાનપદ શોભાવનારા શ્રી વલીભાઈ તથા તેમના દ્વીતીય પુત્ર, હોટેલના ડાયરેક્ટર અને મજાની સગવડોભરી રુમો ફાળવવાની સાથે “ગદ્યપદ્ય પદારથો”નું આચમન કરાવનારા શ્રી અકબરભાઈને અમે સૌ અભીનંદતા રહ્યા. આભારવશ અમે તેમનેય સ્નેહે છલકાવ્યા !!
સૌજન્ય : વેબગુર્જરી
